مقاله موانع ارث در حقوق مدنی و فقه شیعی

دانلود مقاله موانع ارث در حقوق مدنی و فقه شیعی در قالب word با قابلیت ویرایش و پرینت در ۵۴ صفحه به قیمت ۴۵۰۰ تومان که لینک دانلود بلافاصله بعد از پرداخت نمایش داده می شود.

مقدمه :

در طول تاريخ بر اموال و دارائي احكامي جاري بوده كه بخشي از اين نظام كيفيت انتقال دارائي و عوامل و علل عدم انتقال را بيان مي دارد. قانون مدني ما در مواد ۸۶۴ و ۸۶۲ و ۸۶۱ علاوه بر اين كه نحوه انتقال ارث را بيان مي كند در مواد ۸۸۰ الي ۸۸۵ عوامل و علل عدم انتقال تركه را برمي شمارد. ۴ مانع قتل- كفر -لعان – ولادت از زنا از جمله از عواملي است كه قانون مدني ايران آنرا جزو موانع ارث مي داند هر چند علماء و فقهاء نسبت به تعين موانع ارث متفق القول نيست ولي نويسندگان قانون مدني موانع ذكر شده را بر اساس نظر مشهور علماء بيان كرده اند. قتل تنها موانع ارثي است كه در اكثر كشورهاي اسلامي و غير اسلامي بعنوان علل عدم انتقال تركه از مورث به وارث بيان شده است و شايد حكمت آن هم جلوگيري از تحقق بعضي نيات سوء بوده كه انگيزه هاي مادي عمده ترين داعي ارتكاب جرم است و بر همين مبنا، قتل عمد به ناحق (مباشرتا يا به تسبب) مانع ارث مي باشد. كفر كه بعد از اصلاحات ۱۳۶۱ جزء موانع ارث برشمرده شده است در ديگر اديان پذيرفته نشده است و فقط علماني اهل تسنن اختلاف در اين را مانع ارث مي دانند به عبارت ديگر اختلاف در مذهب را موجب عدم انتقال تركه مي دنند و اين درحالي است كه قانون ما اختلاف در دين را مانع ارث برشمرده است. بر همين مبنا در صورتي كه مورث مسلم باشد تركه او به ورثه مسلمان او مي رسد و اگر نداشته باشد به بيت المال مسلمين منتقل مي گردد و به ورثه كافر او نمي رسد. و اگر مورث كافر باشد در صورتي كه او به ورثه اش (در صورتي كه كافر باشند) مي رسد كه در هيچ يك از طبقات و درجات ارث ورثه مسلمان نباشد. سومين مانع لعان مي باشد، هر چند كه بر اساس نظر يه اي از حقوقدانان چون در لعان مقتضي وجود ندارد لذا نوبت به مانعيت نمي رسد. لعان بر دو قسم است : الف – لعان زن و شوهر كه قذف نام دارد و حرمت ابدي و عدم توارث بر آن مترتب است و حق رجوع ندارد. ب – لعان فرزند و پدر كه نفي ولد نام دارد و عدم توارث بر آن مترتب است و با رجوع از آن رابطه توارث يك طرفه برقرار مي گردد. آخرين مانع كه قانون ما آن را مورد بحث قرار داده نسبت نامشروع است كه بعلت فقدان مقتضي نمي توان آن را جزء موانع ارث محسوب كرد در حقيقت پدر و فرزند نسبت به همديگر بيگانه هستند مگر اين كه زنا با شبهه يا اكراه باشد كه از طرف مكره و صاحب شبهه قابل قبول است. لقاح مصنوعي نيز همچون زنا محسوب مي شود و اكثر فقهاء و آيات عظام معتقدند كه در صورت قرار دادن نطفه مرد اجنبي در رحم زن اجنبي فرزند متولد شده در حكم ولدالزنا است. علماني ديگر فرق اسلامي عللي را مانع ارث مي دانند كه علماي شيعه آن را رد مي كنند لذا به اين موانع، موانع انحصاري گفته مي شودكه از ديد و منظر علماي اهل تسنن اين حالات (ارتداد زوحين و مورث – نبوت و دور حكمي و اختلاف به روايت و ذمه) موجب عدم انتقال تركه از مورث بر وارث مي گردد.

در موجبات ارث و طبقات مختلفه وراث
.ماده ۸۶۱ . موجب ارث دو امر است : نسب و سبب .
ماده ۸۶۲ . اشخاصي كه به موجب نسب ارث مي‌برند سه طبقه‌اند :
۱ . پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد .
۲ . اجداد و برادر و خواهر و اولاد آنها .
۳ . اعمام و عمات و اخوال و خالات و اولاد آنها .
ماده ۸۶۳ . وارثين طبقه بعد وقتي ارث مي‌برند كه از وارثين طبقه قبل كسي نباشد .
ماده ۸۶۴ . از جمله اشخاصي كه به موجب سبب ارث مي‌برند هر يك از زوجين است كه در حين فوت ديگري زنده باشد .
ماده ۸۶۵ . اگر در شخص واحد موجبات متعدده ارث جمع شود به جهت تمام آن موجبات ارث مي‌برد مگر اينكه بعضي از آنها مانع ديگري باشد كه در اين صورت فقط از جهت عنوان مانع مي‌برد .
ماده ۸۶۶ . در صورت نبودن وارث امر تركه متوفي راجع به حاكم است.

در تحقق ارث

.ماده ۸۶۷ . ارث به موت حقيقي يا به موت فرضي مورث تحقق پيدا مي‌كند
ماده ۸۶۸ . مالكيت ورثه نسبت به تركه متوفي مستقر نمي‌شود مگر پس از اداي حقوق و ديوني كه به تركه ميت تعلق گرفته
ماده ۸۶۹ . حقوق و ديوني كه به تركه ميت تعلق مي‌گيرد و بايد قبل از تقسيم آن ادا شود از قرار ذيل است :
۱ . قيمت كفن ميت و حقوقي كه متعلق است به اعيان تركه مثل عيني كه متعلق رهن است .
۲ . ديون و واجبات مالي متوفي .
۳ . وصاياي ميت تا ثلث تركه بدون اجازه ورثه و زياده بر ثلث با اجازه آنها .
ماده ۸۷۰ . حقوق مزبوره در ماده قبل بايد به ترتيبي كه در ماده مزبوره مقرر است تأديه شود و ما بقي اگر باشد بين وراث تقسيم گردد .
ماده ۸۷۱ . هرگاه ورثه نسبت به اعيان تركه معاملاتي نمايند مادام كه ديون متوفي تأديه نشده است معاملات مزبوره نافذ نبوده و ديان مي‌توانند آن را بر هم زنند
ماده ۸۷۲ . اموال غايب مفقودالاثر تقسيم نمي‌شود مگر بعد از ثبوت فوت او يا انقضاي مدتي كه عادتاً چنين شخصي زنده نمي‌ماند
ماده ۸۷۳ . اگر تاريخ فوت اشخاصي كه از يكديگر ارث مي‌برند مجهول و تقدم و تأخر هيچ يك معلوم نباشد اشخاص مزبور از يكديگر ارث نمي‌برند مگر آنكه موت به سبب غرق يا هدم واقع شود كه در اين صورت از يكديگر ارث مي‌برند
ماده ۸۷۴ . اگر اشخاصي كه بين آنها توارث باشد بميرند و تاريخ فوت يكي از آنها معلوم و ديگري از حيث تقدم و تاخر مجهول باشد فقط آنكه تاريخ فوتش مجهول است از آن ديگري ارث مي‌برد

.. در شرايط و جمله از موانع ارث

. ماده ۸۷۵ . شرط وراثت ، زنده بودن در حين فوت مورث است و اگر حملي باشد در صورتي ارث مي‌برد كه نطفه او حين الموت منعقد بوده وزنده هم متولد شود اگر چه فوراً پس از تولد بميرد .
ماده ۸۷۶ . با شك در حيات حين ولادت حكم وراثت نمي‌شود .
ماده ۸۷۷ . در صورت اختلاف در زمان انعقاد نطفه امارات قانوني كه براي اثبات نسب مقرر است رعايت خواهد شد
ماده ۸۷۸ . هرگاه در حين موت مورث حملي باشد كه اگر قابل وراثت متولد شود مانع از ارث تمام يا بعضي از وراث ديگر مي‌گردد تقسيم ارث به عمل نمي‌آيد تا حال او معلوم شود و اگر حمل مانع از ارث هيچ يك از ساير وراث نباشد و آنها بخواهند تركه را تقسيم كنند بايد براي حمل حصه‌اي كه مساوي حصه دو پسر از همان طبقه باشد كنار گذارند و حصه هر يك از وراث مراعا است تا حال حمل معلوم شود.
ماده ۸۷۹ . اگر بين وراث غايب مفقودالاثري باشد سهم او كنار گذارده مي‌شود تا حال او معلوم شود در صورتي كه محقق گردد قبل از مورث مرده است حصه او به ساير وراث بر مي‌گردد والا به خود او يا به ورثه او مي‌رسد .
ماده ۸۸۰ . قتل از موانع ارث است بنابراين كسي كه مورث خود را عمداً بكشد از ارث او ممنوع مي‌شود اعم از اينكه قتل بالمباشره باشد يا بالتسبيب و منفرداً باشد يا به شركت ديگري .
ماده ۸۸۱ ( اصلاحي ۱۴/۸/۱۳۷۰) . در صورتي كه قتل عمدي مورث به حكم قانون يا براي دفاع باشد مفاد ماده فوق مجري نخواهد بود
ماده ۸۸۱ مكرر ( الحاقي ۱۴/۸/۱۳۷۰ ) . كافر از مسلم ارث نمي‌برد و اگر در بين ورثه متوفاي كافري ، مسلم باشد وراث كافر ارث نمي‌برند اگرچه از لحاظ طبقه و درجه مقدم بر مسلم باشند.
ماده ۸۸۲ . بعد از لعان زن و شوهر از يكديگر ارث نمي‌برند و همچنين فرزندي كه به سبب انكار او لعان واقع شده از پدر و پدر از او ارث نمي‌برد ليكن فرزند مزبور از مادر و خويشان مادري خود و همچنين مادر و خويشان مادري از او ارث مي‌برند .
ماده ۸۸۳ . هرگاه پدر بعد از لعان رجوع كند پسر از او ارث مي‌برد ليكن از ارحام پدري و همچنين پدر و ارحام پدري از پسر ارث نمي‌برند .
ماده ۸۸۴ . ولد الزنا از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمي‌برد ليكن اگر حرمت رابطه كه طفل ثمره آن است نسبت به يكي از ابوين ثابت و نسبت به ديگري به واسطه اكراه يا شبهه زنا نباشد طفل فقط از اين طرف و اقوام او ارث مي‌برد و بالعكس.
ماده ۸۸۵ . اولاد و اقوام كساني كه به موجب ماده ۸۸۰ از ارث ممنوع مي‌شوند محروم از ارث نمي‌باشند بنابراين اولاد كسي كه پدر خود را كشته باشد از جد مقتول خود ارث مي‌برد اگر وارث نزديكتري باعث حرمان آنان نشود .

در حجب
.ماده ۸۸۶ . حجب حالت وارثي است كه به واسطه بودن وارث ديگر از بردن ارث كلاً يا جزئاً محروم مي‌شود .
ماده ۸۸۷ . حجب بر دو قسم است :
قسم اول آن است كه وارث از اصل ارث محروم مي‌گردد مثل برادر زاده كه به واسطه بودن برادر يا خواهر متوفي از ارث محروم مي‌شود يا برادران ابي كه با بودن برادر ابويني از ارث محروم مي‌گردند .
قسم دوم آن است كه فرض وارث از حد اعلي به حد ادني نازل مي‌گردد مثل تنزل حصه شوهر از نصف به ربع در صورتي كه براي زوجه اولاد باشد و همچنين تنزل حصه زن از ربع به ثمن در صورتي كه براي زوج او اولاد باشد .
ماده ۸۸۸ . ضابطه حجب از اصل ارث رعايت اقربيت به ميت است بنابراين هر طبقه از وراث طبقه بعد را از ارث محروم مي‌نمايند مگر در مورد ماده ۹۳۶ و موردي كه وارث دورتر بتواند به سمت قائم مقامي ارث ببرد كه در اين صورت هر دو ارث مي‌برند .
ماده ۸۸۹ . در بين وراث طبقه اولي اگر براي ميت اولادي نباشد اولاد اولاد او هر قدر كه پايين بروند قائم مقام پدر يا مادر خود بوده و با هر يك از ابوين متوفي كه زنده باشد ارث مي‌برند ولي در بين اولاد اقرب به ميت ابعد را از ارث محروم مي‌نمايد.
ماده ۸۹۰ . در بين وراث طبقه دوم اگر براي متوفي برادر يا خواهر نباشد اولاد اخوه هر قدر كه پايين بروند قائم مقام پدر يا مادر خود بوده با هر يك از اجداد متوفي كه زنده باشد ارث مي‌برند ليكن در بين اجداد يا اولاد اخوه اقرب به متوفي ابعد را از ارث محروم مي‌كند . مفاد اين ماده در مورد وراث طبقه سوم نيز مجري مي‌باشد .
ماده ۸۹۱ . وراث ذيل حاجب از ارث ندارند : پدر ، مادر ، پسر ، دختر ، زوج و زوجه .
ماده ۸۹۲ . حجب از بعض فرض در موارد ذيل است :
الف . وقتي كه براي ميت اولاد يا اولاد اولاد باشد در اين صورت ابوين ميت از بردن بيش از يك ثلث محروم مي‌شوند مگر در مورد ماده ۹۰۸ و ۹۰۹ كه ممكن است هر يك از ابوين به عنوان قرابت يا رد بيش از يك سدس ببرد همچنين زوج از بردن بيش از يك ربع و زوجه از بردن بيش از يك ثمن محروم مي‌شود .
ب . وقتي كه براي ميت چند برادر يا خواهر باشد در اين صورت مادر ميت از بردن بيش از يك سدس محروم مي‌شود.
مشروط بر اينكه :
اولاً . لااقل دو برادر يا يك برادر با دو خواهر يا چهار خواهر باشند .
ثانياً . پدر آنها زنده باشد .
ثالثا . از ارث ممنوع نباشد مگر به سبب قتل .
رابعاً . ابويني يا ابي تنها باشند .

در فرض و صاحبان فرض

. ماده ۸۹۳ . وراث بعضي به فرض ، بعضي به قرابت و بعضي گاه به فرض و گاهي به قرابت ارث مي‌برند .ماده ۸۹۴ . صاحبان فرض اشخاصي هستند كه سهم آنان از تركه معين است و صاحبان قرابت كساني هستند كه سهم آنها معين نيست .
ماده ۸۹۵ . سهام معينه كه فرض ناميده مي‌شود عبارت است از : نصف ، ربع ، ثمن ، دو ثلث ، ثلث و سدس تركه .
ماده ۸۹۶ . اشخاصي كه به فرض ارث مي‌برند عبارتند از مادر و زوج و زوجه.
ماده ۸۹۷ . اشخاصي كه گاه به فرض و گاهي به قرابت ارث مي‌برند عبارتند از : پدر ، دختر و دخترها ، خواهر و خواهرهاي ابي يا ابويني و كلاله امي .
ماده ۸۹۸ . وراث ديگر به غير از مذكورين در دو ماده فوق فقط به قرابت ارث مي‌برند .
ماده ۸۹۹ . فرض سه وارث نصف تركه است :
۱ . شوهر در صورت نبودن اولاد براي متوفاه اگرچه از شوهر ديگر باشد .
۲ . دختر اگر فرزند منحصر باشد .
۳ . خواهر ابويني يا ابي تنها در صورتي كه منحصر به فرد باشد .
ماده ۹۰۰ . فرض دو وارث ربع تركه است :
۱ . شوهر در صورت فوت زن با داشتن اولاد .
۲ . زوجه يا زوجه‌ها درصورت فوت شوهر بدون اولاد .
ماده ۹۰۱ . ثمن ، فريضه زوجه يا زوجه‌ها است در صورت فوت شوهر با داشتن اولاد .
ماده ۹۰۲ . فرض دو وارث دو ثلث تركه است :
۱ . دو دختر و بيشتر در صورت نبودن اولاد ذكور .
۲ . دو خواهر و بيشتر ابويني يا ابي تنها با نبودن برادر .
ماده ۹۰۳ . فرض دو وارث ثلث تركه است :
۱ . مادر متوفي در صورتي كه ميت اولاد و اخوه نداشته باشد .
۲ . كلاله امي در صورتي كه بيش از يكي باشد .
ماده ۹۰۴ . فرض سه وارث سدس تركه است : پدر و مادر و كلاله امي اگر تنها باشد .
ماده ۹۰۵ . از تركه ميت هر صاحب فرض حصه خود را مي‌برد و بقيه به صاحبان قرابت مي‌رسد و اگر صاحب قرابتي در آن طبقه مساوي با صاحب فرض در درجه نباشد باقي به صاحب فرض رد مي‌شود مگر در مورد زوج و زوجه[۲۴] كه به آنها رد نمي‌شود ليكن اگر براي متوفي وارثي به غير از زوج نباشد زايد از فريضه به او رد مي‌شود .